Krótka historia Mongołów i Mongolii

Historia

/zaczerpnięte ze strony Stowarzyszenia Mongolia-Polska, TUTAJ/

Mongolia jest krajem ze starodawną kulturą i niezwykłymi dziejami historycznymi spośród ludów zamieszkałych w Azji Centralnej. Historia ludu mongolskiego sięga daleko w głąb wieków. Ostatnie wykopaliska archeologiczne potwierdzają o ludziach zamieszkałych obszary dzisiejszej Mongolii sprzed pół miliona lat. Prace wykopaliskowe prowadzone w 1992 roku w górach Uran Chairchan w aimaku Bayanchongor (w południowym zachodzie kraju) odkryły najprymitywniejszą broń znajdującą w Mongolii.

Najstarsze państwo w Azji Centralnej

Pierwsze państwo Mongolskie zostało utworzone przez Hunów w 209 roku p.n.e. Nazwa Hunnu pochodzi z dwóch starodawnych mongolskich słów. „Hun” oznacza człowiek, a „nu” w tłumaczeniu jako słońce. Pierwszym królem państwa Hunów był Modun Shan Yui, którego ojciec Tumen był wodzem najbardziej wpływowego plemienia Hunów. Ten pierwszy król Shan Yui był najpotężniejszym przywódcą Hunów. On mianował dziesięciu ministrów do zarządzania państwem i wtenczas prowadził legendarny system zarządzania tzw. " dziesiętny", w którym używa się dziesięć jako jednostką najmniejszą, a jeden tysiąc największą. Taką metodę obliczenia używały kolejne państwa Mongolskie i była używana przez Czingis-Chana. Państwo Hunów zajmowało terytorium na południowy wschód od Korei do góry Tian Shan w pólnocnych Chinach, od południowej części Wielkiego muru do jeziora Bajkał w południowej Syberii. Od 200 roku p.n.e. aż do jego upadku w 98 roku n.e. Hunowie byli najpotężniejszym państwem koczujących ludów zamieszkujących w tak rozległych obszarach gór i stepów w Centralnej Azji.

Dawne państwa Mongolskie

Po upadku państwa Hunów pierwszym znaczącym państwem było Sjanbe które istniało aż do III wieku naszej ery. Sjanbe zostało utworzone z mongolskich plemion, które pochodzą ze wschodniej części prowincji Hu w Gobi wschodniej i autentycznie współistniało z Hunami. To drugie państwo Mongolskie było bardzo silne , kiedy rządził nim Tanshihuai Chan. Oni podbili i okupowali prowincje Shang Xi oraz Gang Xu w Chinach. Wtedy, kiedy umarł Tanshihuai w 181 roku n.e. toczyła się krwawa walka o królewski tron i jeden z klanów Mongolskich tzw. Toba nieustannie dokonywał inwazji na terytorium Sjambe, w koncu pokonał państwo Sjanbe w roku 250 n.e. i utworzył swe państwo z niektórych pokrewnych plemion.Następnie Toba został pokonany przez inne mongolskie plemię Nirun. W ciągu IV wieku n.e. tysiące ludów tureckich przenieśli się przez góry Altai i byli zatrudnieni przez Nirunów jako kowale i odlewnicy. Lud turecki walcząc przeciwko Nirunom zwyciężył ich i utworzył tzw. kaganat Turecki w 552 roku n.e. Następnie opanowany przez inny lud turecki- Ujgurów , którzy chociaż byli najpotężniejszymi w Centralnej Azji, nie zdołali opanować całej Mongolii. W 844 r. Państwo ujgurskie zostało rozbite przez jenisejskich Kirgizów. Państwo Kirgizów – ostatnie państwo tureckie, trwała jednak bardzo krótko, gdyż w początkach X w. zostało podbite przez mongolskich Kitanów, pochodzących z północno-wschodniej części Chin. W wyniku walk z sąsiednimi szczepami, Kitanowie w X w. utworzyli silne imperium w Azji centralnej. Jeśli chodzi o strukturę polityczno-społeczną, to państwo ich miało charakter feudalny. Kitanowie prowadzili długotrwałe walki z Chińczykami, jednakże, gdy ci ostatni sprzymierzyli się z tunguskimi Dżurżenami państwo kitańskie zostało rozbite i Dzurdżenowie zajęli ich ziemie.W okresie od upadku państwa Kitanów do powstania w początkach XIII w. Imperium mongolskiego nie występowała tam żadna poważniejsza siła państwowo-polityczna. Kraj zamieszkiwany przez najrozmaitsze skłócone ze sobą i zwalczające się koczownicze plemiona: na wschodzie-mongolskie, a na zachodzie- tureckie. Niektóre z nich tworzyły małe państewka. W wyniku najazdów na sąsiednie plemiona i kraje, wśród ludów mongolskich rozpoczął się proces wydzielania się dość silnej arystokracji wojennej, w której rękach gromadziło się bogactwo. Proces rozkładu ustroju rodowego i przejścia do stosunków feudalnych, z pominięciem rozwiniętego ustroju niewolniczego, zakończył się w XII wieku. W tym czasie między poszczególnymi mongolskimi chanami i książętami trwały nieprzerwane wojny.

Czyngis-Chan i Mongolskie Imperium

Twórcą wielkiego imperium mongolskiego stał się Temudżyn , który wielce znany jako Czyngis-Chan, urodzony w 1162 roku w rodzinie Jesugeja bohatera, przywódcy jednego ze szczepów mongolskich. Jesugej Bagatur został otruty przez Tatarów, gdy Temudżyn miał zaledwie 9 lat. Jako najstarszy syn Temudżzyn był odpowiedzialny za niemal całą rodzinę. Historycy uważają, że trudna i pełna niebezpieczeństw młodość wywierała duży wpływ na przyszłą rolę jako Wielkiego dowódcy, męża stanu oraz bohatera narodowego Mongolii. Pod koniec XII wieku Temudżyn w wyniku długotrwałych wojen skupił pod swoim panowaniem sporą liczbę plemion i został obwołany chanem. Dalsze zwycięstwa nad Tatarami, Merkitami, Kereitami i Najmanami, przypadające na lata 1202-1205, zapewniły Temudżynowi panowanie nad znaczną częścią Mongolii. Wielkie zgromadzenie przywódców plemiennych (kurułtai) w roku 1206 uznaje władzę Temudżyna nad wszystkimi Mongołami oraz nadał mu tytuł Czyngis-Chaan. Znaczenie tego tytułu nie zostało wyjaśnione w sposób bezsporny; prawdopodobnie znaczy on "Chan oceaniczny". W latach następnych dokonał on wielkiej reorganizacji wojsk, u której podstawy legł znany od dawna ludziom mongolskim system dziesiętny. Konsekwentne wprowadzenie reformy było tym ważniejsze, że zacierało tradycyjne granice plemienne i umożliwiało awans ludziom niższej rangi społecznej poprzez karierę w służbie chana. Już na samym początku swej kariery Temudżyn wykazał wielką troskę o należyte zorganizowanie podległych mu ludzi, przede wszystkim pod względem wojskowym i wdrożenie im poczucia dyscypliny. Niemałej wagi sprawą było też posiadanie godnej zaufania i wiernej, zdecydowanej na wszystko straży przyborczej. Za najcenniejszą cechę towarzysza broni i poddanego uważał wierność wobec swojego "prawowitego chana". Zdrajcy, nawet ci, którzy zdradzili swoich panów dla niego, nie mogli liczyć nie tylko na względy, ale nawet na łaskę. Bardzo źle widział Czyngis-chan łamanie wydanych przez siebie zarządzeń i rozkazów. Przejawia się w tym jego szczególna troska o wprowadzenie w swym otoczeniu twardej dyscypliny. Nie znosił żadnego naruszenia swych praw. Obok wielkiej przezorności i cierpliwości, umiał się również zdobyć na odwagę. Przez następnie dwadzieścia lat Czyngis-chan uczynił wiele, aby dowieść, że na ten tytuł zasługuje. W latach 1209-1211 Mongołowie przyłączyli do siebie m.in. tureckich Ujgurów i tybetańskich Tangutów, do roku 1215 podbili część północnych Chin, pokonując tungusko-mandżurskie państwo Dżurdżenów i ich dynastię Kin. Do roku 1280 opanowane zostały przez Mongołów także Chiny południowe. Szybko zostały podbite i włączone do rozrastającego się imperium mongolskiego stepowe państwo na zachodzie. Wyprawa przez góry Kaukazu zakończyła się rozbiciem armii Połowców i książąt ruskich. Następnie Czyngis-chan poprowadził najbardziej efektowną wyprawę, łupiąc słynne miasta Bucharę i Samarkandę. Kolejne kampanie przyniosły rozbicie sułtanatu Turków Seldżuków. Niszczycielskie hordy dotarły aż do rzeki Indus. W 1224 r. Czyngis-chan został wezwany z Indii, żeby stłumić bunt w Mongolii. Ostatnie miesiące życia Czyngis-chana zajęła mu wyprawa przeciw Tangutom, żyjącym w pobliżu granicy chińskiej i stanowiącym potencjalne niebezpieczeństwo dla zdobyczy mongolskich w północnych Chinach. Wyprawa zakończyła się pełnym zwycięstwem Mongołów w 1227 r. W tym wszakże roku z powodu choroby zmarł Czyngis-chan- założyciel największego imperium, jakie zna historia ludzkości. Czyngis-chan był doskonałym organizatorem i dowódcą. Umiał też z zadziwiającą przenikliwością dobierać sobie ludzi i, przyznać należy, rzadko się mylił w ich ocenie.Poza rozległym imperium pozostawił on swoim następcom niezły system prawny oraz dobrze zorganizowaną administrację państwa, do której rekrutował wykwalifikowanych urzędników nie zważając na ich narodowość czy religię. Dzięki temu stworzył podstawy, które przez wieki umożliwiły panowanie Mongołom na podbitych terenach. Wprowadził również sprawnie działającą pocztę opartą na rozstawnych koniach trzymanych w rozlokowanych w regularnych odstępach stacjach. Dzięki Czyngis-chanowi i jego zwolennikom Mongolia osiągnęła silny zcentralizowany rząd zdolny zapewnić bezpieczeństwo.Zguba cywilizacji, o której Jean-Jacques Rousseau pisał nie raz, wielu zachodnim władcom przeszkodziła w zrozumieniu szczerości koczowniczych ludów, których uważają po dziś dzień za barbarzyńców.

Historia ludzkości byłaby odmienna, gdyby cywilizowane narody nie demonstrowały swojej wyższości nad „barbarzyńcami”, w tak głupi i okrutny sposób.Mongołowie odnieśli wspaniałe zwycięstwa na polach walki, dzięki swojej dyscyplinie i dobrej organizacji a nie przewadze liczebnej. Zawdzięczają oni tamte zwycięstwa przede wszystkim wspaniałemu wojennemu doświadczeniu Czyngis-chana, którego Jawaharlal Nehru nazywał największym geniuszem wojennym i przywódcą w historii.

Najazdy Mongolskie niezależnie od zniszczeń miały też pewne pozytywne skutki, zwłaszcza dla Europy. Istnienie wielkiego dobrze zorganizowanego eurazjatyckiego imperium, gdzie podróżowanie było bezpieczne, znacznie ułatwiło komunikację między Wschodem a Zachodem. Dzięki temu najsłynniejszy podróżnik Europy Marco Polo mógł odbyć swą podróż przez mongolskie terytorium, by podjąć służbę na dworze Kubilaja.

Upadek Imperium Mongolskiego i inwazja Mandżurów

W 1224 Czyngis-chan podzielił swe państwo miedzy 4 synów. Po jego śmierci imperium zaczęło się rozpadać, ale mimo zatargów i wojen między władcami poszczególnych ziem podboje mongolskie trwały nadal. W 1231 roku podbito Koreę, 1236-1241 Batu-chan najechał wschodnią i południową Europę, 1251-1259 Mongołowie podbili Tybet i Wietnam, w 1258 zdobyto Bagdad, w 1260 roku Kubilaj został wielkim chanem, w 1264 przeniósł stolicę państwa z Karakorum do Pekinu, dając początek mongolskich dynastii na tronie chińskim. Nieustające wojny zaborcze, trwające ponad 200 lat, rozdrobnienie feudalne i walki wewnętrzne miedzy chanami, osłabiły Mongolię i doprowadziły do utraty niepodległości przez nią samą. Po utracie w 1368 władzy w Chinach Mongolia była krajem feudalnym rozdrobnionym i słabym ekonomiczne, a w połowie XVI wieku rozpadła się ostatecznie na kilka niezależnych księstw. W XVII wieku najechali Mandżurowie, którzy w 1634 opanowali południową Mongolię (tzw. Mongolię Wewnętrzną), a następnie w 1691 podporządkowali sobie jej część północną (tzw. Mongolię Zewnętrzną), którą sami Mongołowie nazywali Siedem Chałchaskich Chuszunów ( 7 księstw udzielnych ) lub po prostu Chałcha Mongolia. Mongolia zachodnia , czyli chanat Ojratów ( Dżungaria ), została podbita w 1755 r. W najważniejszych i najbardziej zaludnionych punktach Mongolii zaborcy zakładali garnizony wojsk mandżursko-chińskich, utworzyli ogromny aparat wojskowo-administracyjny utrzymywany na koszt stosunkowo nielicznej pasterskiej ludności mongolskiej obarczonej różnymi podatkami.

Władze zaborcze sprzyjały zakładaniu przez Chińczyków firm i faktorii kupieckich, które wyzyskiwały ludność mongolską przez nie ekwiwalentny handel wymienny i wysokie procenty lichwiarskie. Naród mongolski walczył o niepodległość i sprawiedliwość społeczną. W latach 1755-1758 wybuchło powstanie w Mongolii Zachodniej, którym kierował książę ojracki Amarsanaa. Po stłumieniu powstania, na zachodzie Mongolii utworzono specjalny okręg Kobdo (Chowd), który wraz z Chałchą Mongolię Mandżurowie zaczęli nazywać Mongolią Zewnętrzną. W latach 1903-1911 w Mongolii Zewnętrznej do walki z wyzyskiem feudalnym stanęły ludy pasterskie , na czele z aratem Ajuszem W początkach XX w. rozwijał się ruch narodowowyzwoleńczy, który skupiał feudałów i wysoko postawionych duchownych. W 1911 r. - po ponad 200-letnim zaborze - Mongolia Zewnętrzna proklamowała niepodległość jako państwo feudalno - teokratyczne; na tronie chana zasiadł Bogdo-gegen, zwany odtąd też Bogdo-chanem.. Po długich przetargach dyplomatycznych mongolsko –rosyjsko -chińskich, w 1915 r. oba pastwa sąsiedzkie uznały autonomię Mongolii Zewnętrznej.

Rewolucja ludowa i era socjalistyczna

W dniu 1 marca 1921 roku w mieście Khiachta na granicy z Rosją był zorganizowany I zjazd Mongolskich rewolucjonistów i na tym zjeździe została utworzona Mongolska partia ludowa. Ukształtowała się armia ludowo-rewolucyjna, która 18 III 1921 r. rozbiła chińskie oddziały skoncentrowane w Kiachcie(dziś Altanbulag), następnie przy pomocy Armii Czerwonej wyzwoliła spod władzy białogwardzistów stolicę Urgę (dziś Ułan-Bator ). 11 lipca 1921 r. proklamowano ustanowienie władzy ludowej. Po śmierci Bogdo-chana 26 listopada 1924 r. I Wielki Churał Państwowy proklamował Mongolię republiką ludową i uchwalił pierwszą konstytucję. Po rewolucji Mongolia wkroczyła na drogę przemian we wszystkich strefach życia i działalności społeczeństwa. Mongolska partia ludowo-rewolucyjna przyjęła generalny program rozwoju od feudalizmu do socjalizmu i była jedyną partią rządzącą przez następnie 69 lat, aż do pierwszych demokratycznych wyborów w 1990 roku.

Demokratyczna przemiana i nowa era

Pierwsze protesty przeciwko władzy socjalistycznej zaczęły się w Ułan-Bator i szybko rozprzestrzeniły się po całym kraju. Ten ruch dla demokracji był silny na skutek politycznych zmian w byłym Związku Radzieckim i Europie wschodniej. W dniu 10 grudnia 1989 r. członkowie Pierwszego ruchu demokratycznego w Mongolii zorganizowali Zjazd, na którym utworzyli Demokratyczny Związek Mongolii ( DZM ).

Ta organizacja odegrała ważną rolę w przemianach jakie ogarnęły cały kraj w następnych kilku miesiącach. 8 marca 1990 roku 9 członków DZM przeprowadziło strajk głodowy, żądając rezygnacji Biura Politycznego partii i rządu i ustanowienia wielopartyjnego parlamentarnego systemu. Przypuszczalnie, biorąc pod uwagę zmiany zachodzące zarówno w byłych republikach Związku Radzieckiego jak i w krajach Europy wschodniej, w 4 dni późnej Socjalistyczna Rada Ministrów poddała się do dymisji. Utworzyły się nowe demokratyczne partie polityczne takie, jak Mongolska Partia Demokratyczna, Mongolska Partia Socjaldemokratyczna, i inne. Obecnie istnieje 14 różnych partii politycznych w całym kraju.

Pierwsze wielopartyjne wybory były przeprowadzone w czerwcu 1990 roku. W styczniu 1992 roku nowy parlament uchwalił pierwszą demokratyczną konstytucję. Konstytucja ta określa, że Mongolia jest demokratyczną republiką parlamentarną z Prezydentem na czele. Zarówno parlament jak i Prezydent wybierani są w wyborach powszechnych na 4 letnią kadencję

Dzięki tym zmianom w polityce Mongolia zaczęła powoli przechodzić ze starego centralizowanego systemu planowania gospodarki na gospodarkę rynkową. Przyjęta nowa konstytucja wprowadziła zasadę równości wszystkich form własności i jednakowych warunków ich tworzenia. Zlikwidowano monopol państwa w gospodarce. Po raz pierwszy w czerwcu 1992 roku zgodnie z nową konstytucją zostały prowadzone powszechne wybory parlamentarne. W tych wyborach decydującą przewagą zwyciężyła Mongolska Partia Ludowo- Rewolucyjna uzyskując 70 miejsc z 76 w parlamencie Mongolskim ( Wielkim Churale Państwowym ), która rządziła krajem od roku 1921. Najbardziej współczesne wybory parlamentarne zostały przeprowadzone 30 czerwca 1996 roku. Demokratyczna koalicja z ramienia Mongolskiej Partii Demokratycznej i Mongolskiej Partii Socjaldemokratycznej zawojowała 50 miejsc w Wielkim Churale Państwowym.