Jurta/Ger

Jurta (ger)

/zaczerpnięte STĄD/

Życie koczownika sprawia, że budowanie stałego domu staje się mało opłacalne. Dlatego też mongolscy koczownicy w doskonały sposób rozwinęli konstrukcję prostego i niezwykle funkcjonalnego namiotu, zwanego w Polsce jurtą.

W rzeczywistości słowo to pochodzi z języków tureckich, dotyczy więc jedynie tych namiotów, które można zobaczyć od Morza Kaspijskiego po Ałtaj. Na stepach Mongolii namioty te nazywane są ger.

Jurta jest zbudowana z drewnianej kraty pełniącej rolę szkieletu, pokrytej wojłokiem i brezentową tkaniną. Dzięki takiej konstrukcji jest w stanie dać odpowiednie schronienie zarówno przed palącym słońcem, jak i przed silnymi północnymi wiatrami oraz przeszywającym 40 stopniowym mrozem.

W jurcie nie potrzebna jest klimatyzacja. Dzięki swoim naturalnym właściwościom jest w niej ciepło zimą, a latem przyjemnie chłodno. Gdy przychodzi czas na przeprowadzkę do przenosin wystarczy jeden silny wielbłąd. Naturalny obieg powietrza jest zdecydowanie lepszy niż w dobrze zbudowanym domu. Jeśli w murowanym domu w ciągu jednej godziny powietrze zmienia się 1-2 razy, to w jurcie 50-100 razy.

Historia mongolskiej jurty sięga około trzech tysięcy lat wstecz. Plemiona zamieszkujące mongolską ziemię z dawien dawna prowadziły koczowniczy tryb życia, potrzebowały więc schronienia o prostej konstrukcji, które szybko dałoby się złożyć i rozłożyć, a jednocześnie takiego, które chroniłoby przed surowym klimatem. Po wiekach ewolucji powstała jurta taka jak znamy ją dzisiaj.

Nie zawsze miała ona jednak taką formę jak obecnie. Przed powstaniem imperium Czyngis-chana jurty były bardzo skromne i ubogie. Zmieniło się to w okresie mongolskich podbojów. Do koczowniczych posiadłości napływały wtedy liczne bogactwa, właściciele jurt stawali się zasobniejsi, a ich płócienne domy piękniejsze. Elementy drewniane jurty pokrywano licznymi malowidłami o motywach roślinnych i zwierzęcych, podobnie jak płachtę wejściową, która w ówczesnych czasach zastępowała stosowane obecnie drzwi. Rosnące bogactwo powodowało też powiększanie rozmiarów jurty. Plano Carpini i Benedykt Polak, franciszkańscy posłowie wysłani w XIII w. z misją na dwór mongolskiego chana, widzieli ponoć jurtę mogącą pomieścić 2000 osób.

Oczywiście takiej jurty nie przewożono na jednym wielbłądzie. Na pewno też złożenie i rozłożenie jej na nowym miejscu nie zajmowało paru godzin. Proszę jednak zwrócić uwagę, że mówimy o siedzibie władcy. O takim mongolskim Wawelu. Zrozumiałe więc, że względy transportowe musiały ustąpić tu względom reprezentacyjnym.Prawdopodobnie zastanawiają się Państwo ile czasu zajmuje rozłożenie jurty?
Czynność ta nie jest specjalnie skomplikowana - dwóch mężczyzn jest w stanie postawić jurtę w ciągu dwóch godzin.

Podstawa jurty ma kształt wielokąta. Zazwyczaj jurta ma od 4 do 12 ścian. Drewniany szkielet i inne elementy jurty są lekkie i wygodnie w montażu i w transporcie. Waga średniej wielkości jurty wynosi około 240 kg. (pamiętają Państwo jeden silny wielbłąd potrafi ją nieść wiele kilometrów – trzeba przyznać że siła tych zwierząt jest imponująca)

Składanie i rozkładanie jurty odbywa się w określonym porządku. Najpierw układa się podłogę, na podłodze ściany, które składają się z drewnianych kratek, poszczególne sekcje łączy się jedną z drugą i razem z drzwiami, obwiązując całość sznurem. Pośrodku jurty na dwóch kolumnach ustawia się toono (okrągłe okno czy też bardziej otwór w suficie) i łączy się z drewnianą konstrukcją szkieletową. Całość pokrywa się białym cienkim płótnem a potem wojłokiem i opasuje trzema rzędami włosianego sznurka. Jurta jest dość wytrzymała – musi stawić opór silnym wiatrom stepowym. Podobno nie rozwali się nawet podczas trzęsienia ziemi.

Osobliwością jurty jest też to, że może ona służyć jako zegar słoneczny. Promień słoneczny wpadając do jurty przez wierzchnie okno i pełzając po kratkach ściennych daje możliwość dość dokładnie określić godzinę.

Dzisiejszy wygląd jurty sformował się w procesie długoletnich doskonaleń. Okrągła forma pozwala racjonalnie wykorzystać całą przestrzeń. Z powodu niewielkiej powierzchni wewnątrz namiotu, w jurtach obowiązuje ścisły obyczaj dotyczący miejsc, w których ustawia się łóżka, w których śpią poszczególni członkowie rodziny, a nawet kierunku, w którym należy obchodzić centralne palenisko (zgodnie z ruchem wskazówek zegara). Wejście zawsze znajduje się od strony południowej, piec - zawsze znajduje się po środku, część wschodnia należy do kobiet, zachodnia do mężczyzn.

Podział przestrzeni w tradycyjnej mongolskiej jurcie:

1. Miejsce honorowe - posążki Buddy, obrazy na tkaninie (tanki), lampki, kadzidełka, obok fotografie rodziny, puchary, nagrody, dyplomy itd. To najważniejsza część w jurcie, wobec czego znajdują się tu najważniejsze rzeczy.

2. Skrzynia (szafa) na ubrania, obuwie i inne rzeczy osobiste gospodyni.

3. Pudło na nakrycia głowy i inne rzeczy osobiste. Miejsce zabaw dzieci.

4. Łóżko małżeńskie. Miejsce gospodyni i gości-kobiet.

5. Szafka na naczynia i sprzęt kuchenny. Strefa młodszych kobiet i córek.

6. Kociołek do gotowania potraw (kuchnia).

7. Miejsce "niskie". Kosz na obuwie, itp. Osoby niskiego statusu. Tu odpoczywają też psy.

8. Wejście (tradycyjnie zawsze od strony południowej!)

9. Kącik higieniczny (umywalka). Również pojemnik na opał.

10. Miejsce pracy, biurko do pisania, czasami wiadro z mlekiem. Stojak na siodło i ogłowie. Obok (na ścianie lub na specjalnym stojaku - skórzane bukłaki do fermentacji mleka)

11. Skóry i dywany na podłodze. Miejsce starszych członków rodziny

12. Łóżko "dziecinne". Strefa dla zwykłych gości (młodsi od południa, starsi od północy).

13. Skrzynia na ubrania, obuwie i rzeczy osobiste gospodarza. Miejsce dla znaczniejszych rangą lub wiekiem gości.

14. Biblioteka. Miejsce dla gościa honorowego.

15. Niski stół. Stawia się na nim dzbanki z herbatą i poczęstunek.

16. Piec z drzwiczkami od strony wschodniej - strony kobiet (ognisko domowe, centralne miejsce jurty).

17. Miejsce na broń i inny sprzęt myśliwski.

Zwyczaje obowiązujące w jurcie

Przebywając w jurcie nie powinno się:

• przy wejściu nadeptywać na próg, który stanowi symboliczną granicę między domostwem i światem obcym. W czasach imperium mongolskiego za takie przewinienie w jurcie chana można było stracić życie. Dziś także często uważa się taki czyn za zły omen.

• gwizdać w jurcie lub w domu Mongołów;

• siadać ze stopami skierowanymi w kierunku ołtarza;

• przeskakiwać nad czyimiś wyciągniętymi nogami;

• opierać się o kolumny i ściany w jurcie;

• zadeptywać ognia, polewać go wodą lub rzucać do niego różne śmieci, ponieważ ogień jest uznawany za święty.

• chodzić przed starszą od siebie osobą;

• siedzieć tyłem do ołtarza lub innych religijnych rzeczy;

• dotykać głowę lub czapkę innej osoby;

• kłaść nóż ostrzem w kierunku innej osoby, podawać go komuś ostrym końcem, trzymając za uchwyt;

• podawać komuś, coś trzymając między dwoma palcami;

• brać jedzenie z talerza lewą ręką;

• machać rękawami na znak protestu, lub wyciągać mały palec prawej ręki – jest to znak lekceważenia;

Należy też pamiętać o tym, że wypada, a nawet należałoby:

• wchodząc do jurty założyć czapkę na znak szacunku dla gospodarzy;

• w jurcie poruszać się zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Idąc od drzwi, ruszyć należy w stronę lewą (zachodnią), a dopiero potem, zmierzając powtórnie do wyjścia, przejść przez część kobiecą (wschodnią). Nakaz ten nie jest jednak już tak restrykcyjnie przestrzegany

• przyjmując cokolwiek od Mongołów należy wyciągać obie ręce lub prawą ręką – lewą rękę umieszczamy wtedy na łokciu lub przedramieniu prawej ręki. Dłonie powinny być otwarte i skierowane ku górze.

• kiedy ktoś nas częstuje czymś do jedzenia należy skosztować chociaż odrobinę;

• kiedy nadepnie się komuś niechcący na nogę należy podać rękę;